تاریخچه: "گُرده وی" یا "گُرده" نام روستایی بوده است که امروزه کاخ نیاوران در آن قرار دارد، برخی گفته‌اند به دلیل وجود درختان گردو و برخی گفته‌اند به دلیل نام برادر بهرام چوبینه، که گردوی بوده است و در این منطقه زندگی می‌کرده است،‌ این روستا چنین نامی داشته است. در همسایگی این روستا، نیزاری بوده است که باغ ییلاقی فتحعلی شاه قاجار در آن ساخته می‌شود و بعدها به نیاوران معروف می‌گردد. در مورد وجه تسمیه نیاوران هم نقل‌ قول‌های مختلفی است، برخی می‌گویند از ترکیب نی و آوران ساخته شده است چون در آن دوران مردم از آنجا نی جمع کرده و با خود می‌بردند. طبق نقل قول‌هایی که کمتر پذیرفته شده است، نیاوران از نام نارون می‌آید به معنی درختان انار. عده دیگری می گویند این کلمه از ترکیب "نیا" و "ور" و "ان" ساخته شده است، نیا به معنی جد و عظمت و ور به معنی صاحب و ان هم که پسوند جمع است، پس در کل به معنی صاحبان عظمت و اصالت بوده است. نیاوران در زمان قاجار ابتدا دهی بوده است که محل دقیق آن شمال مجموعه کاخ‌های نیاوران می‌باشد. به دلیل خوش آب و هوا بودن، شاهان قجری هر یک ملک یا قصری در آن ساختند. ناصر الدین شاه زمین‌های این محله خوش آب و هوا را از ساکنان آن می‌خرد و بافت جدیدی را در نیاوران ایجاد می‌کند. بافت آن زمان نیاوران شامل باغ‌ها و قنات‌های بسیار بوده است و کاخ صاحبقرانیه در آن ساخته می‌شود. منظریه و جمال آباد نام باغ‌هایی بوده است که از این دوران به یادگار مانده است. آخرین عمارتی که در دروان قاجار در این باغ ساخته می‌شود، کوشک احمد شاهی است. کاخ نیاوران فعلی کاخی است که در سال 1337 به دستور محمدرضا شاه پهلوی احداث شد و در محل کاخ ساده‌ی فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. کاخ نیاوران را مهندس فروغی طراحی کرد و گچ‌بری، آینه کاری و کاشی کاری آن توسط برترین اساتید هنر آن زمان به اجرا درآمد

بافت انسانی: به دلیل شکل‌گیری ارگانیک محله در کوهپایه شمالی تهران، بافت شهری آن ساختار منظمی نداشته و معابری پرپیچ و خم و نامنظم دارد. پهنه سبز بزرگی به نام اردوگاه شهید باهنر، نیاوران و جماران را از یکدیگر جدا میکند. این دو قسمت از نظر بافت شهری و ساختار اجتماعی با یکدیگر بسیار متفاوت‌اند. جماران محله‌ای فوق‌العاده قدیمی است که تقریبا تعداد زیادی از ساکنان آن بومیان قدیم محله اند. بافت شهری قدیمی جماران به بهانه حفظ میراث فرهنگی و پاره ای از ممنوعیت ها دست نخورده باقی مانده است. میدان جماران همچنان حالت میدان‌گاهی خود را حفظ کرده و هنوز هم فضایی پرتردد برای تعاملات اجتماعی ساکنان قدیمی به حساب می آید. بر خلاف آن، نیاوران و زمین‌های اطراف جماران پر از آپارتمان‌های لوکس و شیک بوده و اغلب ساکنان آن، افرادی هستند که زمان زیادی از سکونتشان در محله نمیگذرد. به دلیل شیب موجود در منطقه، این محله از ساختار معماری ویژه‌ای برخوردار است. همچنین ﮔﺮوه‌ﻫﺎي ذیﻧﻔﻮذ ﻛﺸﻮري و ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ بسیار زیادی در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ سکونت دارﻧﺪ.

مرزبندی: نیاوران یکی از مناطق شمال شهر تهران و منطقه شمیران است و در منطقه 1 شهرداری تهران قرار دارد. محله نیاوران از شمال به ارتفاعات کلک چال می‌رسد، از سمت شرق با دارآباد و از سمت غرب با تجریش هم مرز است، و از جنوب به فرمانیه ختم می‌شود

محدودیت ترافیکی: ندارد.

اتوبوس و تاکسی: برخی اتوبوس‌ها از ایستگاه نیاوران تردد دارند. در میدان تجریش و ایستگاه مترو نوبنیاد، تاکسی‌های نیاوران را می توان پیدا کرد

پمپ بنزین: در خیابان باهنر واقع شده است.

دسترسی به مترو: محله نیاوران ایستگاه مترو ندارد، برای رفتن به نیاوران با استفاده از مترو، می‌توانید از ایستگاه مترو تجریش استفاده کنید

امکانات: فروشگاه‌ها و مراکز خرید محله نیاوران نیاوران مراکز خرید لوکس و زیبایی هم دارد. برندها زیادی در نیاوران نمایندگی دارند و قیمت اجناس معمولاً بالا است. از مراکز خرید مهم نیاوران می توان مرکز خرید نارون را مثال زد که در خیابان نیاوران واقع شده است. اگر عاشق برند هستید، برای خرید برندهای مختلف می‌توانید در خیابان عمار وارد مرکز خرید کیمیا شوید. یکی از مجتمع‌های تجاری تفریحی مهم نیاورن نیز مجتمع اطلس مال است که طرفداران خودش را دارد. این مجتمع در کل 19 طبقه دارد امکانات رفاهی و آموزشی نیاوران نیاوران از نظر دارا بودن مراکز مرتبط با سلامت شرایط خوبی دارد. بیمارستان نورافشار در میدان نیاوران و بیمارستان تخصصی شهید باهنر در منظریه یکم ساخته شده‌اند. درمانگاه‌ها و کلینیک‌های زیادی نیز در نیاوران ساخته شده است. در جمال آباد یک آسایشگاه سالمندان هم وجود دارد. داروخانه هم به تعداد کافی در محله نیاوران به چشم می‌خورد. آموزشگاه‌های زبان، هنر و ورزشی زیادی در نیاوران وجود دارد که ساکنین و همسایه‌های محله نیاوران از آنها استفاده می‌کنند. مهمترین آموزشگاه های زبان در منطقه نیاوران، مدرسه زبان ایرانیان و آموزشگاه زبان ایران‌مهر واقع در خیابان نیاوران است. همچنین کانون زبان ایران در داخل پارک نیاوران قرار دارد که از تمام مناطق اطراف و حتی کمی دورتر زبان آموز دارد. بزرگترین بخش تاریخی نیاوران، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران است که در مجموع 11 هکتار مساحت دارد و در شرق میدان نیاوران (باهنر) قرار دارد. ساختمان‌های مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران مربوط به دوره‌های قاجار و پهلوی است. مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران شامل کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمد شاهی، باغ کتیبه‌ها، موزه خودروهای اختصاصی و موزه کتابخانه سلطنتی است پارک نیاوران، معروف‌ترین پارک محله نیاوران و یکی از قدیمی‌ترین پارک‌های تهران است که در جنوب میدان نیاوران قرار دارد. این پارک در سال 1342 به دستور محمدرضا پهلوی و با طراحی مهندسان انگلیسی ساخته شد. مساحت پارک نیاوران 62000 مترمربع است. ورودی‌های پارک نیاوران در شمال و جنوب خیابان پاسداران قرار گرفته است. این پارک دارای آب نماهای بسیار وسیع و زیبایی است که مناظر جذابی را ایجاد کرده اند. پارک نیاوران به دلیل قدمت خود، خانه برخی از کهنسال‌ترین چنارهای تهران است. یک چنار 20 متری در این پارک وجود دارد که گفته می‌شود 150 سال قدمت دارد. پارک نیاوران یک دریاچه دارد که داخل آن مرغابی، لاک پشت و ماهی قرار دارد و بسیار دوست داشتنی است. فرهنگسرای نیاوران نیز روبروی پارک نیاوران قرار دارد که برنامه‌های هنری زیادی در آن برگزار می‌شود